مرز مصونیت نمایندگان مجلس تا کجاست؟

صراط:

بخش‌هایی از این گزارش اقتباسی است از شرح اصل هشتاد و ششم قانون اساسی که به قلم سیدمحمدهادی راجی و با نظارت عباسعلی کدخدایی تالیف و توسط پژوهشکده شورای نگهبان منتشر شده است.

 ریشه مصونیت پارلمانی

مصونیت اقسامی گوناگونی از جمله، مصونیت قضائی، شغلی، دیپلماتیک و ... دارد. مصونیت پارلمانی نیز یکی از انواع مصونیت‌ها است،که برای اولین بار در پارلمان فرانسه به رسمیت شناخته شد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

این مصونیت امتیازی برای نمایندگان مجلس قانونگذاری است. به این دلیل که ایشان برای انجام وظایف محوله از طرف ملت، به آزادیهای بیشتری احتیاج دارند. بر اساس همین مصونیت، نمایندگان مجلس را نمی‌توان به سبب اظهار نظرات و آرائی که در مقام اجرای وظایف نمایندگی بیان داشته‌اند، تعقیب و توقیف کرد.  اصلا در چنین مواردی «عدم مسئولیت» وجود دارد. یعنی جرم محقق نمی‌شود تا بر اساس آن بتوان نماینده را تعقیب و ... نمود. ضمن اینکه اقامه هرگونه دعوایی که احتیاج به پیگرد قانونی داشته باشد تا قبل از سلب مصونیت پارلمانی نمایندگان ممکن نیست . اعم از اینکه این دعاوی و شکایات ارتباطی با شان نمایندگی داشته و یا نداشته باشد.

 اقسام مصونیت پارلمانی

دو نوع مصونیت را برای نمایندگان مجلس برشمرده‌اند که البته جزئیات آن در نظام‌های حقوقی مختلف، کاملاً مشابه نیست:

 «مصونیت ماهوی» یا عدم مسئولیت:  به این معناست که نظرات و آرایی که نماینده در مقام ایفای وظایف نمایندگی اظهار می‌دارد، جرم تلقی نمی‌شود. این مصونیت باعث می‌شود که نماینده بتواند وظایف نمایندگی خود اعم از قانونگذاری و نظارت را بدون واهمه از اینکه نظرات و آرای او در این مقام بتواند مستند مجرم شمردن او شود، انجام دهد. این مصونیت دائمی است و پس از اتمام دوره نمایندگی نیز نمی‌توان نظرات و آرای نماینده را که در مقام ایفای وظایف نمایندگی‌اش ابراز داشته شده، مستند مجرمیت وی قرار داد.  «مصونیت از تعرض»: به معنای این است که اگر نماینده متهم به ارتکاب جرمی باشد، تعقیب او توسط مراجع قضایی مستلزم اطلاع مجلس و در برخی از نظام‌های حقوقی، منوط به تصویب مجلس است. این مصونیت سبب می‌شود که نتوان به اتهام ارتکاب جرمی در خارج از مجلس، مانع از حضور و نقش‌آفرینی نماینده در مجلس شد. مجلس یا نهادی از طرف مجلس، مسئولیت بررسی اولیه اتهام وارد به نماینده را برعهده دارد و در صورتی که اتهام را واهی نداند، از نماینده سلب مصونیت کرده و اجازه تعقیب وی توسط مراجع قضایی را صادر می‌کند. این مصونیت صرفاً در زمان نمایندگی و در برخی از نظام‌های حقوقی محدود به زمان برگزاری اجلاسیه‌های پارلمان است و لذا در سایر زمان‌ها، مراجع قضایی محدودیتی در تعقیب نماینده ندارند.

 کشورهای مختلف، در پذیرش دو نوع مصونیت فوق با یکدیگر متفاوتند. حال باید دید که در جمهوری اسلامی ایران، وضعیت حقوقی مصونیت پارلمانی به چه صورت است.

 *حدود و ثغور مصونیت نمایندگان در قوانین ایران 

در قانون اساسی و قوانین عادی ما، مصونیت از تعرض برای نمایندگان مجلس به رسمیت شناخته نشده و رسیدگی به شکایات علیه نمایندگان مجلس، نباید تشریفات خاصی داشته باشد و این امر همانند سایر اشخاص، برای نمایندگان نیز صورت پذیرد. هرچند در عمل و با تصویب عجیب و غریب تبصره یک ماده 9 قانون نظارت بر رفتار نمایندگان این موضوع نادیده گرفته شده و تشریفات خاصی برای بررسی شکایات علیه نمایندگان مجلس ایجاد شده است که طبق نظر شورای نگهبان خلاف شرع و قانون اساسی است.
اما آنچه در اصل 86 قانون اساسی آمده است، برخی را بر آن داشته که مصونیت ماهوی را برای نمایندگان مجلس قائل باشند. طبق این اصل «نمایندگان مجلس در مقام ایفای وظایف نمایندگی در اظهار نظر و رأی خود کاملاً آزادند و نمی‌توان آنها را به سبب نظراتی که در مجلس اظهار کرده‌اند یا آرایی که در مقام ایفای وظایف نمایندگی خود داده‌اند تعقیب یا توقیف کرد.‌» مفاد اصل مذکور در ماده 77 آئین نامه داخلی مجلس و ماده 9 قانون نظارت مجلس بر رفتار نمایندگان (مصوب 1390) نیز تکرار شده است.
در مورد محدوده و چارچوب مصونیت ماهوی، نکته مهم تشخیص «در مقام ایفای وظایف نمایندگی بودن» نماینده مجلس است. از همین رو مرجع این تشخیص اهمیت فراوانی می‌یابد. (در بخش انتهایی این گزارش به این موضوع پرداخته شده است.) اگر سخن نماینده در مقام ایفای وظایف نمایندگی بوده باشد، این سخن وی مشمول عناوین مجرمانه نخواهد بود. مثلاً در صورتی که نماینده‌ای در مقام موافق استیضاح یک وزیر به ایراد سخن پرداخته و نکاتی را در خصوص عملکرد آن وزیر بیان می‌کند، نمی‌توان به صرف استناد به چنین سخنانی، وی را به جرم توهین یا افترا محکوم نمود ولی نماینده نمی‌تواند به استناد مصونیت پارلمانی، هر سخن یا نظری را در مجلس بیان نماید و مثلاً اقدام به توهین نسبت به یک وزیر یا شخص حقوقی دیگر نموده یا از تریبون مجلس استفاده کرده و جمعیتی را به برهم زدن نظم عمومی تحریک نماید. به بیان دیگر قید «در مقام ایفای وظایف نمایندگی» صرفاً ناظر به اصل اظهارنظر و زمان و مکان آن نیست، بلکه محتوای آن نیز باید در این راستا باشد.

* کدام مرجع صلاحیت نظارت بر رفتار نمایندگان را دارد؟

به‌ طورکلی امر نظارت بر پارلمان در کشورهای مختلف به سه شکل درون پارلمانی، برون پارلمانی و ترکیبی انجام می‌شود. تفاوت این سه قالب نظارتی در مرجع تعیین شده جهت نظارت بر مجلس و نمایندگان است. چنانچه این مسئولیت به نهادی در خارج پارلمان سپرده شود، نظارت بر مجلس به‌صورت برون پارلمانی خواهد بود و چنانچه مرجعی در داخل پارلمان تعیین شود، نظارت درون پارلمانی است و اگر از مرجعی مرکب از دو روش قبل استفاده شود، نظارت به‌صورت ترکیبی است.

حسن وکیلیان در گزارشی تحت عنوان "نظارت بر رفتار نمایندگان" که توسط مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی منتشر شده است، شیوه نظارت ترکیبی را برگزیده است. وی مرجع مطلوب نظارت بر رفتار نمایندگان را نهادی ذیل مجلس ولی شامل یک کمیسیون داخلی و یک نهاد مستقل بیرونی (صلاحیت‌های این نهاد باید در قانون ذکر شود) بیان می‌کند. 

سید محمد هادی راجی و ابوالفضل درویشوند در مقاله‌ای تحت عنوان"مرجع صالح نظارت بر مجلس و نمایندگان" نظارت درون پارلمانی را مطلوب‌ترین نوع نظارت بیان کرده و کمیسیون اصل نود و در برخی موارد هیئت رئیسه مجلس را مرجع صالح نظارت بر رفتار نمایندگان عنوان می‌کنند.

هم اکنون نظارت بر رفتار نمایندگان مجلس در کشور ما توسط هیئت نظارت بر رفتار نمایندگان و کمیسیون اصل نود و به صورت درون پارلمانی انجام می‌شود. مهم‌ترین ایراد این روش، وجود تعارض منافع اعضای هیئت نظارت و کمیسیون اصل نود است که منجر به کاهش کارایی روش مذکور می‌شود. این روش مشخصا کارکرد اصلی این هیئت را که تشخیص در «مقام ایفای وظایف نمایندگی» بودن است را به خود نمایندگان یعنی ذی‌نفعان اصلی این تشخیص واگذار کرده است.(ارجاع به گزارش قبلی که مفصلا در این موضوع صحبت شده بود) همچنین تفویض نظارت بر مجلس و نمایندگان، به نهادی خارج از مجلس، مغایر اصل پنجاه و هفت قانون اساسی بوده و استقلال قوه مقننه را با چالش مواجه خواهد کرد. در نتیجه به نظر می‌رسد، روش ترکیبی، معقول‌تر و کارآمدتر و منطبق با قانون اساسی خواهد بود. در این روش با تشکیل سازوکاری متشکل از نمایندگان مجلس و برخی افراد ذی صلاح( صلاحیت‌های لازم و چگونگی انتخاب افراد توسط قانون مشخص می‌شود.) امر نظارت بر مجلس انجام خواهد شد.

هم اکنون نظارت بر رفتار نمایندگان مجلس در کشور ما توسط هیئت نظارت بر رفتار نمایندگان و کمیسیون اصل نود و به صورت درون پارلمانی انجام می‌شود. مهم‌ترین ایراد این روش، وجود تعارض منافع اعضای هیئت نظارت و کمیسیون اصل نود است که منجر به کاهش کارایی روش مذکور می‌شود. این روش مشخصا کارکرد اصلی این هیئت را که تشخیص در «مقام ایفای وظایف نمایندگی» بودن است را به خود نمایندگان یعنی ذی‌نفعان اصلی این تشخیص واگذار کرده است.

همچنین تفویض نظارت بر مجلس و نمایندگان، به نهادی خارج از مجلس، مغایر اصل پنجاه و هفت قانون اساسی بوده و استقلال قوه مقننه را با چالش مواجه خواهد کرد. در نتیجه به نظر می‌رسد، روش ترکیبی، معقول‌تر و کارآمدتر و منطبق با قانون اساسی خواهد بود. در این روش با تشکیل سازوکاری متشکل از نمایندگان مجلس و برخی افراد ذی صلاح( صلاحیت‌های لازم و چگونگی انتخاب افراد توسط قانون مشخص می‌شود.) امر نظارت بر مجلس انجام خواهد شد.

منبع: صراط نیوز

کلیدواژه: نمایندگان مجلس نظارت بر رفتار نمایندگان مصونیت قضایی صراط نظارت بر مجلس و نمایندگان نظارت بر رفتار نمایندگان برای نمایندگان مجلس کمیسیون اصل نود مصونیت پارلمانی درون پارلمانی قانون اساسی هیئت نظارت

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.seratnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «صراط نیوز» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۷۵۸۴۷۱۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

سلیمی نماینده مجلس: بعضی از نمایندگان کمتر از ۱۰۰ روز در مجلس حضور داشته‌اند

عضو هیأت رئیسه مجلس گفت: معتقدم که در ابتدای کار مجلس دوازدهم باید آیین نامه داخلی مجلس اصلاح شود و سیستم ریاستی مجلس به سیستم شورایی تغییر کند و همه نمایندگان در امورات مجلس نقش‌آفرین باشند.

به گزارش ایرنا، حجت الاسلام علیرضا سلیمی عضو هیأت رئیسه مجلس و نامزد فهرست شورای ائتلاف جبهه انقلاب دور دوم دوازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی معتقد بود که تغییر آیین نامه برای افزایش قدرت رئیس مجلس در دوره ریاست لاریجانی انجام شده است.

تغییر آیین نامه برای افزایش قدرت رئیس مجلس در دوره ریاست لاریجانی

عملکرد و مدیریت مجلس یازدهم را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

سلیمی: افزایش قدرت رئیس مجلس مربوط به دوره یازدهم مجلس نیست بلکه در دوره ریاست آقای لاریجانی بر مجلس آیین نامه به گونه‌ای تغییر کرد که این انحصار قدرت در دست رئیس مجلس اتفاق افتاده است.

بر اساس تغییراتی که در آن زمان در آیین‌نامه ایجاد شد تمام امورات مربوط به مسائل اداری، استخدامی، حفاظت و… در اختیار رئیس مجلس قرار گرفت. تصور آقایان در آن دوره این بود که با این تغییر امورات در بخش‌های اداری و اجرایی روانتر خواهد بود که این تصور اشتباهی بود.

باید سیستم ریاستی مجلس، شورایی شود

من معتقدم که در ابتدای کار مجلس دوازدهم باید آیین نامه داخلی مجلس اصلاح شود و سیستم ریاستی مجلس به سیستم شورایی تغییر کند و همه نمایندگان در امورات مجلس نقش‌آفرین باشند چرا که مجلس، مجلس شورای اسلامی است و اگر آیین‌نامه در این حوزه اصلاح نشود ما شاهد ادامه مشکلات موجود خواهیم بود و در روی همین پاشنه خواهد چرخید.

آیین نامه مجلس وصله پینه‌ای است

آیین‌نامه فعلی مجلس یک آیین‌نامه وصله پینه‌ای است هر کسی رسیده یک بخشی را به آن اضافه کرده و در صحن مجلس به تصویب رسیده؛ واقعیت این است که آیین نامه داخلی مجلس به گونه‌ای است که نمی‌توان یک فهم و برداشت یکپارچه‌ای از آن داشت و بخش‌هایی از آن با هم در تناقض است. گاهی از اوقات استفاده‌ای که از آیین‌نامه می‌شود این است که به آن برای امور متضاد استناد می‌کنند.

بعضی از نمایندگان کمتر از ۱۰۰ روز در مجلس حضور داشته‌اند

در ادامه کار مشکل بعدی در حوزه اجرای آیین نامه است. طبق آیین‌نامه داخلی مجلس هر نماینده در طول سال یک ماه مرخصی دارد علاوه بر این سی روز اگر نماینده‌ای به طور متوالی در صحن و کمیسیون بیش از ۱۰۰ ساعت غیبت داشته باشد به طور خودکار و بدون طی تشریفات مستعفی شناخته می‌شود.

مجلس در طول هر دوره ۱۴۶۱ روز کاری دارد بعضی از نمایندگان از این ۱۴۶۱ روز در مجموع کمتر از ۱۰۰ روز در مجلس حضور داشته‌اند.

نظرتان را درباره اصلاحات و کلمات زیر برای ما بفرمایید.

علی لاریجانی: آدم پیچیده‌ای است.

مجلس یازدهم: مجلسی که در بخش‌هایی نسبت به مجالس قبل موفق‌تر بود و به همین دلیل مورد تایید مقام معظم رهبری قرار گرفت و مجلس انقلابی بود.

محمدباقر قالیباف: فعلا رئیس مجلس است.

مجلس دوازدهم: انقلابی است الحمدالله البته باید سعی کند دچار حاشیه نشود.

جبهه صبح ایران: یکی از اضلاع بچه‌های انقلابی است.

وحدت نیروهای انقلاب در مجلس دوزادهم یک ضرورت است یک تاکتیک نیست

نظر شما درباره فعالیت‌های گروه‌های مختلف انقلابی در فضای سیاسی و انتخاباتی کشور چیست؟

سلیمی: رهبر معظم انقلاب همواره بر وحدت نیروهای انقلاب تاکید داشته و دارند. اینکه گروه‌های مختلف نیروهای انقلابی یکدیگر را نفی کنند یک آسیب است و کنار گذاشتن یکدیگر توسط نیروهای جبهه انقلاب یک آسیب جدی است. بچه‌های انقلابی باید دست به دست هم دهند و یک هم‌افزایی در مجلس دوازدهم رقم بزنند.

ما نیازمند وحدت هستیم. وحدت یک ضرورت است یک تاکتیک نیست. بچه‌های انقلابی در مجلس دوازدهم نباید اجازه دهند که بین‌شان تفرقه ایجاد شود. تفرقه بین نیروهای انقلابی به حرکت مجلس آسیب خواهد زد و در نتیجه آن کشور آسیب می‌بیند.

عده‌ای از بیرون به دنبال ایجاد انشقاق بین نیروهای انقلابی هستند این افراد به دسته‌های مختلف نیروهای انقلابی نزدیک شدند و در مسیر ایجاد انشقاق بین نیروهای انقلابی تلاش می‌کنند.

این عده خیرخواه هیچ‌یک از جریانات انقلابی نیستند بلکه تنها هدفشان ایجاد گسل و شکاف بین جریانات انقلابی است. اینها فرصت‌طلبان سیاسی هستند.

عده‌ای از این افراد در دوره‌ای از اصلاح‌طلبان تندرو بودند و امروز به برخی از جریانات انقلابی پیوسته‌اند در حالی که یک موضع انقلابی در کارنامه دیده نمی‌شود. جریانات و گروه‌های انقلابی باید مراقب این افراد باشند.

عملکرد نمایندگان تهران در مجلس یازدهم را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

انقلابی واقعی فردی است که منظم و فعال است بنده خدمت امام جمعه پردیس رسیدم امام جمعه پردیس گفت که «تهران ۳۰ نماینده دارد. در دورهه ۴ساله مجلس یازدهم یک نماینده از این ۳۰ نفر به پردیس سر نزده و بازدیدی نداشته است.» آیا این انقلابی‌گری است؟ در هفته سرکشی به حوزه‌های انتخابیه نمایندگان تهران نیز باید به بخش‌های مختلف حوزه خود سربزنند.

امام جمعه پردیس می‌گفت که «برخی از این آقایان نماینده در جاجرود ویلا دارند از کنار پردیس رد می‌شوند و به جاجرود می‌روند اما ۵ دقیقه در پردیس توقف نمی‌کنند که ببیند مردم چه کار و چه مشکلی دارند.»

امام جمعه پردیس همچنین عنوان کرد که «حتی ما برای تعدادی از این نمایندگان دفاتر با امکانات مناسب در نظر گرفتیم که زمانی که به پردیس می‌آیند که دفترشان کار مردم را پیگیری کنند.» ما اینگونه رفتارها را انقلابی‌گری نمی‌دانیم.

همچنین ما در دیداری که با مردم واوان داشتیم مردم واوان گفتند در این چهارسال مجلس یازدهم یک نفر از ۳۰ نماینده تهران در اینجا حاضر نشده است.

اقدامات نظارتی مجلس یازدهم نتیجه مطلوبی نداشته است

ارزیابی شما از ساز و کار نظارتی مجلس یازدهم چیست؟

سلیمی: شما می‌بینید که وزیر صمت استیضاح می‌شود بعد رای نمی‌آورد و دوباره دلایلی مطرح می‌شود و با فشار برخی نمایندگان در نوبت اول دستور کار مجلس هم قرار می‌گیرد.

البته به دلیل مسائل روانی بعد از استیضاح وزیر صمت قیمت ماشین قدری افت کرد اما بحث اصلی این است که آیا چرخ تولید دچار تحول شد یا خیر.

تولید خودرو قبل از دولت آیت الله رئیسی ۷۰۰ هزار بود و در دولت آیت‌الله رئیسی یعنی پارسال تولید ماشین به یک میلیون و ۴۰۰ رسید و افزایش معناداری پیدا کرد اما این روند رو به جلو از زمان وزیر قبلی آقای فاطمی‌امین شروع شده بود و همچنان ادامه پیدا کرد.

وزیر صمتی که دو سه ماه قبل استیضاح شد چگونه است که دوباره در نوبت اول استیضاح قرار گرفت؟ این سوال در ذهن برخی از نمایندگان است و الان هم از ما این سوال را می‌پرسند که چه اتفاقی افتاد که استیضاح وزیر صمت یک دفعه در نوبت اول قرار گرفت.